ජෛව සංදීප්තිය යනු ජීවියෙකු තුළ රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක් මඟින් නිපදවන ආලෝකයකි. ජෛව සංදීප්තිය “සීතල ආලෝකය” ලෙස ද සැලකේ. එයින් අදහස් වන්නේ තාප දීප්තියට වඩා අඩු උෂ්ණත්වයක් ඇති ඕනෑම අයෙකු විසින් නිකුත් කරන ආලෝකය යන්නයි .මෙම ජෛව සංදීප්තිය පිටුපස ඇති රසායනය පවතින්නේ “ලුසිෆෙරින්” සහ “ෆොටෝප්‍රෝටීන්” යන රසායනික ද්‍රව්‍ය දෙකක් භාවිතා කරන රසායනික ප්‍රතික්‍රියාව තුළ ය. Luciferin යනු ආලෝකය නිපදවීමේ යාන්ත්‍රණයට සැබවින් ම සම්බන්ධ වන සංයෝගයකි. මෙම Luciferin අණුවල සැකැස්ම අනුව, ශාකවලින් විමෝචනය වන වර්ණ වෙනස් වේ. Luciferase යනු එන්සයිමයකි. එන්සයිම යනු රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක වේගය කෙරෙහි බලපාන, උපස්ථරයක් සමඟ අන්තර්ක්‍රියා කරන රසායනික ද්‍රව්‍යයක් (උත්ප්‍රේරකයක්) ලෙස හැඳින්වේ. ඔක්සිකරණය වූ ලුසිෆෙරින් (ඔක්සිජන් එකතු කරන ලද) සමඟ ලුසිෆෙරේස් අන්තර්ක්‍රියා කිරීමෙන් ඔක්සිලුසිෆෙරින් නම් අතුරු නිෂ්පාදනයක් නිර්මාණය කරයි. මෙහි දී වඩාත් වැදගත් වන්නේ රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක් මඟින් ආලෝකය නිර්මාණය කිරීමයි.
සමහර ජෛව විච්ඡේදක ජීවීන් ලුසිෆෙරින් සංශ්ලේෂණය කරයි. නිදසුනක් ලෙස ඩයිනොෆ්ලැජෙලේට් (Dinoflagellates), ප්ලවාංග වර්ග Luciferin – Luciferase ප්‍රතික්‍රියාව භාවිතයෙන් නිල්-කොළ වර්ණයෙන් ජෛව දීප්තිය නිපදවේ. ඩයිනොෆ්ලැජෙලේට්හි ඇති ලුසිෆෙරේස්, ශාකවල පවතින හරිත රසායනික හරිතප්‍රදයට සම්බන්ධයි.
මොවුන් කුඩා සාගර ජීවීන් වන අතර එය සමහර විට රාත්‍රියේ දී සාගර මතුපිට දිදුලන බවට හේතු විය හැක. Bioluminescent Dinoflagellates පරිසර පද්ධති දුර්ලභ වන අතර, බොහෝ දුරට මුහුදට විවෘත පටු විවරයන් සහිත උණුසුම් ජල කලපුවල ජීවත් වෙයි. මෙම කලපුවල හෝ බොක්ක ආශ්‍රිත ව ජෛව සංදීප්ත ඩයිනොෆ්ලැජෙලේට් එක්රැස් වන අතර පටු විවරය නිසා ඒවා ගැල වී යාම වළක්වයි. මොවුන්ට රාත්‍රියේ දී මුළු කලපුව ම ආලෝකමත් කළ හැකි ය.
සමහර ජෛව විච්ඡේදක ජීවීන් Luciferin සංස්ලේෂණය නොකරයි. ඒ වෙනුවට ඔවුන් එය වෙනත් ජීවීන්ගෙන් ආහාර ලෙස හෝ සහජීවන සබඳතාවයකින් අවශෝෂණය කරයි. නිදසුනක් වශයෙන් උරාබීම දැක්විය හැක. විශේෂ සමහරක් ඔවුන් පරිභෝජනය කරන “බීජ ඉස්සන්” මඟින් Luciferin ලබා ගනිති. දැල්ලන් වැනි බොහෝ සාගර සතුන් ඔවුන්ගේ සැහැල්ලු ඉන්ද්‍රියයන් තුළ ජෛව විච්ඡේදක බැක්ටීරියා රඳවා තබා ගනී. බැක්ටීරියා සහ දැල්ලන් අතර සහජීවන සම්බන්ධතාවක් ඇත.
බොහෝ ජෛව විච්ඡේදක ප්‍රතික්‍රියා සඳහා ලුසිෆෙරින් සහ ලුසිෆෙරේස් ඇතුළත් වේ. කෙසේ වෙතත්, සමහර ප්‍රතික්‍රියාවලට ලුසිෆෙරේස් එන්සයිම සම්බන්ධ නොවේ. මෙම ප්‍රතික්‍රියාවලට ෆොටෝප්‍රෝටීන නම් රසායනිකය ඇතුළත් වේ. ෆොටෝප්‍රෝටීන්, ලුසිෆෙරීන් සහ ඔක්සිජන් සමඟ සංයෝජනය වන නමුත් ආලෝකය නිපදවීමට වෙනත් නියෝජිතයෙකු; බොහෝ විට කැල්සියම් මූලද්‍රව්‍යයේ අයනයක් අවශ්‍ය වේ.
ෆොටෝප්‍රෝටීන් මෑතක දී හඳුනාගෙන ඇති අතර ජීව විද්‍යාඥයින් සහ රසායනඥයින් විසින් තවමත් ඒවායේ අසාමාන්‍ය රසායනික ගුණාංග අධ්‍යයනය කරනු ලැබේ. ෆොටෝප්‍රෝටීන් ප්‍රථමයෙන් අධ්‍යනය කරන ලද්දේ උතුරු ඇමරිකාවේ බටහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ ජෛව සංදීප්ත ස්ඵටික ජෙලිවලිනි. Crystal Jellies හි ඇති Photoprotein, “Green Fluorescent Protein” හෝ GFP ලෙස හැඳින්වේ.
ජෛව සංදීප්තිය පෙන්වන අපූර්ව සත්වයෙක් හමු වි ඇත.
මෙම සත්වයා සරාගී යට ඇඳුම් කැබැල්ලක් සේ පෙනේ.
අද්විතීය මුහුදු පිපිඤ්ඤා
විනිවිද පෙනෙන ෆැන්ටසියා (Pink See-Through Fantasia) යනු බෝර්නියෝට නැගෙනහිරින් බටහිර පැසිෆික් සාගරයේ සෙලිබ්ස් මුහුදේ සැතපුම් 1.5 ක් පමණ ගැඹුරින් සොයා ගන්නා ලද මුහුදු පිපිඤ්ඤා ය. එය සොයා ගනු ලැබුවේ දශකයකට මදකට පෙර, එනම් 2007දී පමණි. අසාමාන්‍ය මුහුදු පිපිඤ්ඤා සතුව පැවැත්මේ උපක්‍රමයක් ලෙස විලෝපිකයන් පලවා හැරීම සඳහා ජෛව දීප්තිය ආධාර කර ගනී. එය එහි දිගුකාලීන පරිණාමයට මඟ පෙන්වයි.: රෝස විනිවිද පෙනෙන ෆැන්ටසියා එහි විනිවිද පෙනෙන සම සඳහා විස්තර කර ඇති අතර, එමඟින් එහි මුඛය, ගුදය සහ බඩවැල් සියල්ල දෘශ්‍යමාන වේ. ඔවුන් පිහිනන්නේ ඔවුන්ගේ සිරුරට යටින් ඇඟිලි වැනි දැල් භාවිතා කරමිනි.
අද දක්වා ප්‍රවීණයන්ට ජෛව සංදීප්තිය මෙන්ම මෙම සත්වයා ගැන ඉගෙන ගැනීමට තවත් බොහෝ දේ ඇත.
References:
- https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/bioluminescence/ (02/04/2023)
- https://www.merriam-webster.com/dictionary/cold%20light (05/04/2023)
